घोराही,११ मंसिर - पछिल्लो समय दाङसहित देशभर आरन पेसा लोप हुँदै गएका छन् । बजारमा भित्र्याएका बनी बनाउ औजारसँगै आरन पेसा विस्तारै लोप हुने स्थितिमा पुगेका हुन् । प्रायः मानिसहरुले आरनबाट बनाएका औजार भन्दापनि बजारमा पाइने बनी बनाउ औजार प्रयोग गर्न थालेसँगै आरन पेसाहरु बन्द हुँदै गएको पाइन्छ ।  युवा पुस्तामा पुस्तान्तरण हुन नसक्दा र सम्बन्धित निकायले पनि त्यसतर्फ ध्यान दिन नसक्दा आरन पेसा विस्तारै लोप हुँदै गएको देख्न सकिन्छ । 

दाङको दंगीशरण गाउँपालिका – ६ श्रीगाउँमा बस्दै आउँनुभएका टेकबहादुर विक अहिले ६० वर्षको हुनुभयो । उहाँले अहिले घोराहीस्थित डिके पेट्रलपम्प नजिकै आरन पेसा सञ्चालन गर्नुभएको छ । उमेरको हिसावले बुढेसकाल लागेपनि उहाँले अझै आरन पेसालाई निरन्तरता दिँदै आउँनुभएको छ । उमेरले बुढो भएपनि मन बुढो नहुने भन्दै सकुञ्जेल आरन पेसा गरिरहने उहाँ बताउनुहुन्छ । आरन पेसाप्रति उहाँको माया र चिन्ता भने अहिले पनि उत्तिकै रहेको छ । कुनै सयम आरन पेसाको माग धेरै हुने गरेको भएपनि पछिल्लो सयम भने आरन पेसा संकट पर्दै गएकोमा उहाँले चिन्ता व्यक्त गर्नुभयो । 

पुख्र्यौली पेसालाई जोगानका र आफ्नो सीपलाई पनि निरन्तरता दिनका लागि उहाँले विगत २०/२१ वर्षदेखि घोराहीमा आरन पेसा गर्दै आइरहनुभएको छ । कुनै समय आयआर्जनको मुख्य  स्रोतको रुपमा रहेको यो पेसा पछिल्लो समय लोप हुँदै गएसँगै अहिले खान र बस्नका लागि पनि धौधौ हुने गरेको विकले बताउनुभयो । पहिले यो पेसाबाटै परिवारिक जीवन निर्वाहसँगै आम्दानीको राम्रो स्रोत भएपनि अहिले बजारमा पाइने बनी बनाउन औजारले गर्दा पेसाको महत्व भने घट्दै गएको छ । यो पेसाबाट कमाइ नहुने भएपछि नयाँ पुस्तामा आरन पेसाप्रति आकर्षण र  पुस्तान्तरण हुन नसकेको उहाँले बताउनुभयो । 

“आरन पेसा हराउँदै गएपनि बुवाले सिकाएको सीपलाई निरन्तरता दिँदै आएको छु” उहाँले भन्नुभयो “पहिले यो पेसाबाट खान लगाउन राम्रोसँग पुग्थ्यो भने, अहिले मुस्किल हुने गरेको छ । तर, यो पेसा आफ्नो तागत हुनजेल काम गर्ने र सानो उमेरदेखि गर्दै आएको काम छाड्न मनले मान्दैन् ।” यो पेसाबाट पहिले मासिक ३० देखि ३५ हजारसम्म कमाइ हुने गरेको भएतापनि अहिले भने खान र बस्नमात्र ठिक्न हुने उहाँले बताउनुभयो । बजारमा पाइने बनी बनाउ कृषि औजारका सामाग्रीहरुले गर्दा मानिसहरु विस्तारै आरनमा आउन छोडेको हुँदा पैसा कमाइ पनि केहिले हुने र कहिले नहुने गरेको उहाँको जोड रहेको थियो । छोराहरुले यो नगर्ने भन्छन् तर, मेरा बुवाले सिकाएको सीपलाई मेरा तागतले भ्याएसम्म काम गर्ने र आरन पेसालाई जोगाउछु, उहाँले भन्नुभयो । यो पेसाबाट पैसा कमाउला भन्ने होइन् तर, आफूसँग भएको सीपलाई निरन्तरता दिएको उहाँले बताउनुभयो । 

आरन पेसा हेर्दा सामान्य जस्तो देखिने भएतापनि यसलाई चाहिने कोइला पाइन छोडेको विकले बताउनुभयो । उहाँले आजभोलि आरनलाई चाहिने कोइला पाउन मुस्किल हुने गरेको र कतै पाइएपनि महंगो पैसा तिरेर किन्नुपर्ने बाध्यता रहेको बताउनुभयो । लोप हुँदै गएको आरन पेसालाई स्थानीय सरकारले जोगउन र संरक्षण गर्नमा अहिलेसम्म कुनैपनि पहलकदमी नलिएको उहाँको भनाइ थियो ।

 आरनबाट घर तथा खेतबारीमा प्रयोग हुने आसी, खुर्पा, कुखुरी, कुटी कोदालो, बञ्चरो, फरुवा, फालो, छिनो लगायतका औजारहरु बन्ने गन्र्थे । तर, अहिले ती औजारहरु बजारमा पर्याप्त रुपमा पाइने हुँदा आरन पेसाहरु लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । संकट अवस्था रहेका आरन पेसालाई संरक्षण गर्नका लागि स्थानीय तह, सरकारी निकाय र सम्बन्धित पक्षले ध्यान दिनुपर्ने आवश्यक रहेको देखिन्छ ।