सोसल मिडिया
हाम्रो बारेमा
गोपनीयता नीति
Contact Us
युनिकोड
काठमाडौं, १५ असार - प्रत्येक वर्ष असार १५ गते मनाइने राष्ट्रिय धान दिवस आज देशभर विविध कार्यक्रम र खेतमा रमाइलो गर्दै मनाइँदैछ। नेपाली समाजमा कृषि पर्वका रूपमा स्थापित यस दिनलाई किसानहरूले खेतमै धान रोपेर, लोकदोहोरी गाउँदै, र दही चिउरा खाँदै उल्लासपूर्वक मनाउँदै आएका छन्।
असार १५ लाई दही चिउरा खाने विशेष दिनका रूपमा पनि लिने गरिन्छ। खेतको चटारोमा थकित किसानले दही चिउरा खाएर शरीरमा शीतलता र शक्ति सञ्चय हुने विश्वास गर्छन्। अन्य पेशामा आवद्ध नागरिकहरू पनि आजको दिन दही चिउरा खाएर असार १५ को सांस्कृतिक महत्त्वलाई सम्मान गर्छन्।
नेपाली संस्कृतिमा दही शुभकार्यको प्रतीकका रूपमा लिइन्छ। विदेश यात्रा, महत्त्वपूर्ण काम वा शुभकार्यको सुरुवातमा दही अक्षता टीका लगाउने परम्परा अझै पनि जीवित छ। वैज्ञानिक दृष्टिले समेत दही स्वास्थ्यवर्द्धक मानिने हुँदा यसको सेवन लाभदायक ठानिन्छ। आयुर्वेद अनुसार भोजनपछि दही मथेर बनाएको मोही सेवन गर्नाले औषधिको आवश्यकता नपर्ने विश्वास गरिन्छ।
धान दिवसको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि विसं २०६१ मा मन्त्रीस्तरीय निर्णयबाट असार १५ लाई राष्ट्रिय धान दिवसको रूपमा मनाउने घोषणा गरिएको थियो। त्यसयता २०६२ सालदेखि हरेक असार १५ लाई कृषि पर्वको रूपमा धान दिवस मनाउन थालिएको हो।
धान उत्पादन नेपालमा मुख्य अन्नबाली भएकाले आजका दिन किसानहरू असारे भाका गुँजाउँदै, हिलोमा रमाउँदै खेतमा धान रोप्ने गर्छन्। “छुपु र छुपु हिलोमा धान रोपेर छोडौँला...” जस्ता भाकाहरू गाउँदै मनोरञ्जनात्मक र कार्यशील वातावरण सिर्जना हुन्छ।
तर, यस वर्ष असारको मध्यसम्म पनि अधिकांश भूभागमा पर्याप्त वर्षा नभएका कारण अपेक्षित मात्रामा रोपाइँ हुन सकेको छैन। कतिपय क्षेत्रमा मल अभावको गुनासो किसानहरूले गरिरहेका छन्। तर, कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयले भने पर्याप्त मात्रामा रासायनिक मल मौज्दात रहेको दाबी गरेको छ।
असार १५ न केवल कृषि कार्यको व्यस्त दिन हो, यो नेपाली जीवनशैली, संस्कार र सामूहिक सहभागिताको पर्व पनि हो।
असार १५ : धान दिवसको महत्त्व नेपाल एक कृषिप्रधान देश हो, जहाँ जनसंख्याको ठूलो भाग प्रत्यक्ष वा परोक्ष रूपमा कृषि पेशामा आबद्ध छ। यस्तो अवस्थामा धान, नेपाली समाजको मुख्य खाद्यान्न, जीवन निर्वाहको आधार र संस्कृतिको एक अभिन्न अङ्ग हो।
१. असार १५ को ऐतिहासिक पृष्ठभूमि: वि.सं. २०६१ मा नेपाल सरकारको मन्त्रीस्तरीय निर्णयबाट असार १५ लाई औपचारिक रूपमा "राष्ट्रिय धान दिवस" को रूपमा घोषणा गरिएको हो। २०६२ सालदेखि हरेक वर्ष यो दिनलाई राष्ट्रिय पर्वका रूपमा मनाउन थालिएको हो।
यो समय नेपालको कृषि चक्रमा धान रोपाइँको उच्च सिजन हो – हिलो, पानी, र मेहनतको संयोगले किसानको बाली जीवन सुरु हुन्छ। खेतमा छुपुछुपु हिलो खेलेर, गीति भाकाहरू गाउँदै र सामूहिकरूपमा रोपाइँ गरी यो दिन उत्सवको रूपमा मनाइन्छ।
२. सांस्कृतिक महत्त्व: धान केवल अन्न मात्र होइन, यो नेपाली परम्परा, संस्कृति, उत्सव र पहिचान हो। असार १५ मा देखिने युवती रोपाहार र युवक लाठेहरूको हिलो खेल, सामूहिक गीत-संगीत र हासोको रौनकले नेपाली समाजमा सामूहिक श्रमको सौन्दर्य झल्काउँछ।
"छुपु र छुपु हिलोमा..." जस्ता असारे भाकाहरू कृषिको जटिल श्रमलाई रमाइलो बनाउने कला हो। यस्ता गीतहरू कृषकको जीवन, आशा र दुःख–सुखको प्रतिनिधित्व गर्छन्।
🍚 दही चिउरा खाने पर्वको महत्त्व असार १५ लाई नेपाली समाजमा "दही चिउरा खाने पर्व" का रूपमा पनि मनाइन्छ। खेतमा काम गर्दा थकित शरीरलाई ऊर्जा र चिसो प्रदान गर्ने परम्परागत उपायका रूपमा यो संस्कार स्थापित भएको हो।
१. पोषण र स्वास्थ्य दृष्टिकोण: दही एक probiotic (पाचन सुधारक) खाद्यपदार्थ हो, जसले पाचन प्रणालीलाई सन्तुलनमा राख्दछ।
चिउरा (पिठो बनाइएको भात) सजिलो पच्ने, हलुका, र छिटो उर्जामा रूपान्तरण हुने खाद्य हो।
यी दुईको संयोजनले गर्मीको समयमा शरीरलाई शीतलता दिन्छ, विशेष गरी खेतमा काम गरेपछि।
आयुर्वेद अनुसार भोजनपछि "मथेको दही" (तक्र / मोही) सेवन गर्नाले चिकित्सकको खाँचो नपर्ने भनाइ पनि रहेको छ – "भोजनान्ते पिबेत् तक्रं वैद्यस्य किं प्रयोजनम्"।
२. सामाजिक र सांस्कृतिक पक्ष: दही नेपाली संस्कृतिमा शुभताको प्रतीक हो। शुभ कार्य अघि निधारमा दही–अक्षता टीका लगाउने, सगुनस्वरूप दही खुवाएर बिदाइ गर्ने चलन पुरानो र व्याप्त परम्परा हो।
असार १५ मा मात्र नभई, दही–चिउरा खाने चलन विभिन्न शुभ अवसर, जस्तै जनैपूर्णिमा, इन्द्रजात्रा, नेवारी भोज आदिमा पनि पाइन्छ।
३. आध्यात्मिक र प्रतीकात्मक पक्ष: खेतमा हिलो लागे पनि दही–चिउरा खाने परम्परा कर्म र संस्कारको सामंजस्य हो। यसले देखाउँछ कि श्रम (धान रोपाइँ) र सन्तुलित आहार (दही चिउरा) सँगै हाम्रा पर्वहरू विकसित भएका छन्।
निष्कर्ष असार १५ केवल रोपाइँको दिन होइन, यो श्रम, संस्कार, सहकार्य र स्वदेशी जीवनशैलीको उत्सव हो। दही चिउरा खाने परम्परा भनेको केवल परिकार होइन, त्यो हो स्वस्थ जीवन, शुभ सन्देश र कृषि संस्कृतिमा गर्व गर्ने अवसर।
आजको दिन हामीले:
